ТАҒЙИРЁБИИ ИҚЛИМ ВА ТАҲДИДҲОИ ОН БАРОИ ТОҶИКИСТОН

         Тағйирёбии иқлим боиси мушкилоти калон барои Тоҷикистон мегардад, зеро кишвар хеле ба ин осебпазир буда, дорои иқтидори нисбатан пасти мутобиқшавӣ дорад. Бонки умумиҷаҳонӣ Тоҷикистонро яке аз кишварҳои хеле осебпазир ба тағйирёбии иқлим дар Осиёи Марказӣ нишон медиҳад. Аз 180 кишвари бо индекси мутобиқшавии глобалӣ аз ҷониби Донишгоҳи Нотр–Дам арзёбишуда, Тоҷикистон ҷои 111-умро ишғол мекунад.

Тоҷикистон дар миёни кишварҳои хеле осебпазир ҷойи 78-ум ва байни кишварҳои омодагиашон паст ҷойи 52-юмро ишғол мекунад. Дар муқоиса бо дигар кишварҳо, индекси вазъи ҷории осебпазириаш идорашаванда мебошад.

        Обшавии идомадор ва коњиш ёфтани пиряхҳо, ки ба тағйирёбии иқлим алоқаманд аст, барои Тоҷикистон боиси нигаронӣ аст, зеро пиряхҳо ва захираҳои барф дар Тоҷикистон манбаи асосии оби обёришаванда мебошанд. Тахминан 30% қабати ях аз соли 1930 талаф ёфтааст; айни замон суръати обшавии онҳо талафи 0,5%-0,8%- андозаи солонаро ташкил медиҳад. Бузургтарин пиряхи Тоҷикистон Пиряхи Федченко, ки ба масофаи 1 км кутоҳ шудааст ва аз ибтидои асри ХХ қариб 5 км яхро талаф додааст.

       Мувофиқи Гузориши сеюми миллии Тоҷикистон ба Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим дар назар аст, ки тағйирёбии иқлим боиси чунин ҳолатҳо мегардад: (а) баландшавии ҳарорати ҳаво, (б) тағйирёбандагии бештар дар боришот, (в) обшавии босуръати пиряхҳо ва (г) афзоиши ҳам суръати басомад ва ҳам миқёси ҳодиссаҳои фавқулоддаи обу ҳаво, ки бо тағйироти иқлим ба вуҷуд омадаанд.

        Ҳодисаҳои фавқулодаи иқлим (ба монанди обхезиҳо, хушксолӣ, тармафароӣ, ярчфароӣ) ба таври мунтазам замин, зироатҳои кишоварзӣ, инфрасохтор ва манбаъҳои даромадро вайрон мекунанд. Талафоти солона аз тағйирёбии иқлим ва ҳодисаҳои фавқулодаи иқлимӣ ба 600 миллион долл. ИМА ё 4,8%-и маҷмӯи маҳсулоти дохилии (ММД) Тоҷикистон арзёбӣ мешавад. Бо баланд шудани ҳарорати ҳаво ва зиёдшавии боришот хисороти бо тағйирёбии иқлим алоқаманд бештар мешавад. То соли 2030, мутобиқи пешгӯиҳо ҳарорати миёнаи ҳаво ба 2,3°С баланд мешавад.

Вобастагии баланди Тоҷикистон аз соҳаҳои ба иқлим ҳассос кишварро ба тағйирёбии иқлим ва ҳодисаҳои фавқулодаи обу ҳаво хеле осебпазир мекунад. Нокифоя будани иқтидори инсонӣ ва институтсионалие, ки барои самаранок паст ва идора кардани хавфҳо ва таъсироти тағйирёбии иқлим зарур аст, кӯшишҳоро барои коҳиш додани осебпазирӣ ба тағйирёбии иқлим ва бунёди сатҳҳои устуворие, ки барои бартараф намудани мушкилоти иқлимӣ лозим ҳастанд, хеле мушкил мекунад. Тағйирёбии иқлими пешгӯишаванда натанҳо метавонад дастовардҳои рушдро, ки дар гузашта ноил шуда буданд, ба ақиб гузоранд, балки мардуми бештарро тариқи кам кардани ҳосили кишоварзӣ, баланд бардоштани арзиши озуқаворӣ ва зиёд кардани паҳншавии бемориҳои сирояткунанда ба камбизоатии шадид гирифтор намоянд.

Соҳаи энергетикаи Тоҷикистон ба тағйирёбии иқлим ва ҳодисаҳои фавқулоддаи иқлимӣ хеле осебпазир мебошад. Ин осебпазирӣ боиси ташвиш мебошад, чунки аз соҳаи гидроэнергетика вобастагии зиёд вуҷуд дорад: беш аз 98%-и неруи барқ дар Тоҷикистон дар неругоҳҳои барқи обӣ истеҳсол мешаванд. Неругоҳҳои барқи обӣ 93,9% иқтидори умумии муқарраршударо ташкил медиҳанд, ки 16,5 миллиард киловатт-соат (кВт) неруи барқро тавлид мекунанд.

Кишоварзӣ яке аз соҳаҳои афзалиятнок мебошад, ки аз он қисми зиёди аҳолии Тоҷикистон ҳамчун воситаи гирифтани манбаъҳои рӯзғор, даромад ва шуғл вобаста мебошад ва ин соҳа бо тағйирёбии иқлим осеб ёфта метавонад. Хушксолӣ, ки дар натиҷа тағйирёбии иқлим ба вуҷуд меояд, кам шудани заминҳои обёришаванда, паст гардидани ҳосилнокӣ ва истеҳсолот, инчунин беҳосилии зироат ва талафоти чорво ба кишоварзони Тоҷикистон таъсири манфӣ расонида метавонанд.

        Хавфҳое, ки бо тағйирёбии иқлим ва чораҳои мутобиқшавӣ барои паст кардани ин хавфҳо ба аҳолӣ ва соҳаҳои калидии иқтисодиёт алоқаманданд, унсурҳои муҳими Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 мебошанд. Ҳангоми ба имзо расонидани Созишномаи байналмилалӣ доир ба иқлим дар Конфронси Тарафҳои Конвенсияи Ќолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим (COP21) дар Париж моҳи декабри соли 2015, Тоҷикистон саҳми тахминӣ ва дар сатҳи миллӣ муайяншавандаро омода кард, ки равандҳои иқлимро арзёбӣ мекунад ва сенарияҳои гуногунро барои қабули минбаъдаи тадбирҳо баҳри коҳиш додани хориҷкунии газҳои гулхонавӣ тартиб медиҳад. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Созишномаи Парижро 22 апрели соли 2016 ба имзо расонид ва Парламенти кишвар онро 16 феврали соли 2017 тасдиқ намуд.

Манбаъ: Маркази тағйирёбии иқлим ва қабати озони Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон