Тағйирёбии иқлими мушоҳидашаванда дар Ҷумҳурии Тоҷикистон

Дар тӯли 150 соли гузашта, даҳсолаи охир дар тамоми ҷаҳон хеле гарм омад ва ҳарорати ҳавои сайёраамон қариб 1°C афзоиш ёфт. Мутобиқи арзёбии Гурӯҳи байниҳукуматии коршиносон оид ба тағйирёбии иқлим (ГБКТИ), чунин тағйирёбии иқлим асосан дар натиҷаи фаъолияти инсон рӯй дода, имконияти бадтар шудани он вуҷуд дорад.

Тамоюлоти шабеҳи гармшавии иқлим дар Осиёи Марказӣ, аз ҷумла дар

Ҷумҳурии Тоҷикистон мушоҳида мешавад. Дар давоми солҳои 1940-2012 афзоиши ҳарорат дар қаламрави даштии Тоҷикистон дар даҳ сол 0,1-0,2° C-ро ташкил дод. Афзоиши бештарини ҳарорат дар шаҳрҳои Данғара ва Душанбе мушоҳида шуда, дар минтақаҳои боқимонда он то 0,5-0,8° С ва дар ш.Хуҷанд то 0,3° С-ро ташкил дод (афзоиши начандон зиёд дар натиҷаи таъсири обёрӣ ва сарбанд ҳосил шудааст).

Дар минтақаҳои кӯҳӣ афзоиши ҳарорати солона 0,3-0,5° C-ро ташкил додааст, ба истиснои минтақаҳои ҷудогонае, ки дар онҳо тамоюлот камтар зоҳир шудаанд. Дар минтақаи баландкӯҳ (бештар аз 2500 м) афзоиши ҳарорат 0,2-0,4°C-ро ташкил додааст.

 Расми 1. Тағйироти ҳарорати ҳаво дар

минтақаҳои кӯҳии Тоҷикистон.

Аз охири моҳи июли соли 2013 ҳарорати ҳаво бисёр гарм шуда, он дар водиҳо рӯзона то 40 +47°C ва дар минтақаҳои кӯҳӣ то 37 +44° C расид. Дар н.Дарвоз ва маввзеи Эсанбой бошад, ҳадди аксари ҳарорати мутлақи моҳона муқаррар гардид. Зимистони соли 2017 дар Тоҷикистон хеле сард омад, зеро тағйирёбии иқлим натанҳо ба маънии баландшавии ҳарорати ҳаво ба ҳисоби миёна, балки маънии пасту баландшавии ғайримуқаррарии ҳарорати ҳаворо дар давоми сол дорад. Умуман, дар тӯли солҳои 1940 то 2012 боришоти солона ба таври ҷузъӣ то 5-10% афзоиш ёфт, аммо гуногунии минтақаҳои ҷуғрофӣ ва ноҳияҳои иқлимии Тоҷикистон тасвири тағйиротҳои рангоранги гуногунро эҷод мекунад.

Аз байни давраҳои мавриди таҳқиқот даҳсолаи солҳои 1940-1950 хушктарин давра буд. Баъдан давраҳои борандагӣ ва хушксолӣ бо навбат иваз мешаванд. Афзоиши ҷузъии боришот асосан бо зиёдшавии шиддатнокии онҳо дар ҳолати коҳиши миқдори рӯзҳои борандагӣ вобаста аст. Миқдори боришоти солона дар даҳсолаи охир (солҳои 2000-2010) низ аз меъёрҳои бисёрсола бештар шуд, ба истиснои солҳои алоҳида, ки ба афзоиши серобии дарёҳо таъсир расондааст.

Расми2. Тағироти боришот дар Тоҷикистон дар солҳои

1940-2010 дар муқоиса ба солҳои 1961-1990

Манбаъ: дастурамали таълимии «Сандуқчаи иқлимӣ»,

 Душанбе - 2018 сол.