Фаъолияти майдони геомагнитии замин,
тӯфонҳои магнитӣ
Тӯфони магнитӣ халалдоршавии муваққатии магнитосфераи Замин дар зери таъсири зарбаҳои бодҳои нурҳои офтобӣ аст. Тақвияти шамоли офтобӣ магнитосфераро фишор медиҳад. Ғайр аз он, майдони магнитии бодҳои офтобӣ бо майдони магнитии Замин ҳамҷоя шуда, қисми энергияи худро ба магнитосфера интиқол медиҳанд. Ин ба суръатбахшии ҳаракати плазма тавассути магнитосфера ва афзоиши қувваи ҷараёнҳои электр оварда мерасонад.
Тӯфон метавонад боиси партови нурӣ шавад ё гардиши баландшиддати бодҳои офтобиро аз минтақаҳои майдонҳои сусти майдони магнитӣ дар сатҳи офтоб нишон диҳад. Басомади тақвият ва аз байн рафтани тӯфонҳои магнитӣ бо гирдгардиши нуқтаҳои офтобӣ алоқаманд аст. Тӯфонҳои нурӣ бештар бо фаъолнокии баландтарини офтоб ва ҷараёнҳо бошанд, бо ҳадди ақали кам рух медиҳанд.
Таъсири тӯфонҳои магнитӣ ба замин ҳавои кайҳонӣ номида мешавад. Обу ҳавои кайҳонӣ ба фаъолияти иқтисодӣ таъсири зерин мерасонад:
- 1. Шабакаҳои барқӣ. Ҳангоми ҳаракати майдони магнитӣ дар назди хати барқ боиси пайдоиши ҷараёне мегардад, ки метавонад ба изофабории шабакаҳои барқӣ оварда расонад. Ҳамин тариқ, тӯфонҳои магнитӣ метавонанд қатъи азими энергетикиро ба вуҷуд оварда, ҳатто ба қатъшавии барқ оварда мерасонанд.
- 2. Алоқа. Воситаҳои алоқа, ки басомади баландро истифода мебаранд (3-30 МГс), ионосфераро барои интиқоли сигнали инъикосшуда ба масофаҳои дур истифода мебаранд. Тӯфони магнитӣ дар ионосфера метавонад ба ҳама гуна паҳнои ҷуғрофӣ халал расонад, алахусус дар қутбҳои магнитии Замин. Хатҳои телеграф низ аз ин халал дур нестанд. Ғайр аз он, майдони магнитӣ метавонад моҳвораҳои иртиботиро хароб кунад, ки ба телевизиони моҳвораӣ, телефон ва интернет таъсир мерасонад.
- 3. Системаҳои навигатсионӣ. Системаҳои навигатсионии моҳвораӣ, ба монанди “GPS”, бо сабаби тағйир ёфтани суръати паҳншавии мавҷҳои радиоӣ дар атмосфера ба тӯфонҳои магнитӣ дучор мешаванд.
- 4. Зарар ба моҳвора. Тӯфони магнитӣ гармии сатҳи заминро аз радиатсияи ултрабунафшӣ бештар мекунад. Ҷараёни баландшиддати то 1 км ё бештар аз он гарм метавонад суръат ва траекторияи моҳвораҳои мадориро тағйир диҳанд ва ҳатто онҳоро ғайрифаъол кунад.
- 5. Корҳои кофтукобии геологӣ. Майдони магнитии заминро геологҳо барои омӯзиши сохторҳои зеризаминии геологӣ истифода мебаранд. Одатан ин ба нафт, газ ва конҳои маъданҳои мухталиф дахл дорад. Инро танҳо бо майдони магнитии нопурра амалӣ намудан мумкин аст.
- 6. Қубурҳо. Майдонҳои магнитии зудтағйирёбанда метавонанд дар қубурҳо ҷараёнҳои магнитиро ба вуҷуд оранд. Ин ба вайроншавии ҳисобкунакҳои ҷараёни об ва зиёд шудани зангзании онҳо оварда мерасонад.
- 7. Шуоъхӯрии радиатсионӣ. Дурахшҳои шадиди офтобӣ зарраҳои заряднокро , ки метавонанд дар инсон ва дигар ширхӯрон ифлосшавии радиатсиониро ба вуҷуд оранд, мерезонанд. Ба организм ворид шудани чунин зарраҳо боиси вайроншавии хромосомаҳо, варамҳои саратон ва мушкилоти зиёд мегардад. Кайҳоннавардон дар мадори атрофи Замин ба чунин шуоъхӯрӣ ҳассос мебошанд.
- 8. Таъсир ба одамон ва ҳайвонот. Олимон то ҳол ба хулосае наомадаанд, ки оё тӯфонҳои магнитӣ ба ҳайвонот таъсир мерасонанд, масалан, ба монанди ба соҳил партофтани китҳо. Илова бар ин, хатогиҳо ҳангоми кӯчиши ҳайвонот, инчунин дар занбӯрҳо, ки ба хатти майдони магнитии Замин нигаронида шудаанд. Инчунин комилан маълум нест, ки оё тӯфонҳои магнитӣ ба саломатии одамон таъсири мустақим доранд ё не. Қайд шудааст, ки баъзе одамон 1-2 рӯз пеш аз фарорасии тӯфони магнитӣ, яъне ҳангоми хуруҷи офтоб ба фишори шадид дучор меоянд. Як соҳаи илм, ки таъсири тағирёбии майдони магнитиро ба организмҳои зинда таҳқиқ мекунад, геобиология номида мешавад.
Андозагирӣ ва пешгӯии тӯфонҳои магнитӣ. K-Индекс чист?
Пешгӯии тӯфонҳои магнитӣ ба таҳлили нишондиҳандаҳои аз телескоп ва моҳвораҳо гирифташуда асос ёфтааст. Дар ин маврид, ҳолати кунунии нурҳои офтоб, минтақаҳои фаъол дар наздикии арзи шарқӣ ва меридиан марказӣ таҳлил карда шуда, пешгӯиҳои дақиқтарин то ду рӯз муайян мешаванд.
Барои муайян кардани халалдоршавии майдони магнитии Замин, K-индекс истифода бурда мешавад. Ин тамоюли майдони магнитӣ аз меъёр дар фосилаи се соат аст. K- индекс дар ҳудуди аз 0 то 9 муайян карда мешавад. Чӣ қадаре ки нишондиҳанда бузургтар бошад, майдони магнитии Замин ба марзҳои зиёдтар дучор мешавад. Қиматҳои аз 4 зиёд ба тӯфонҳои магнитӣ мувофиқанд.
Сарчашма: https://www.meteonova.ru/med/38836.htm,
РММЗ Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити
зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон
