Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи июли соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи июли соли 2024 дар бештари манотиқи ҷумҳурӣ ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво аз меъёри иқлими 1-2° баланд мушоҳида шуда, танҳо дар ноҳияҳои алоҳида (н.Дарбанд, н.Лахш, м.Бӯстонобод, н.Рашт, ш.Панҷакент, м.Мадрушкат ва м.Деҳавз) аз меъёри иқлимӣ 1-2° паст ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар водиҳо 28+34° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 23+26° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳии вилояти Суғд 14+18° гарм, минтақаҳои кӯҳии Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ (НТҶ) 18+23° гарм, дар ғарби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) 21+26° гарм (Дарвоз 29 гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 12+15° гармиро ташкил намуд.
Дар даҳрӯзаҳои якум ва дуюми моҳ ҳарорати ҳаво асосан муътадил арзёбӣ шуда, дар баъзе ноҳияҳо нисбатан пасттар буд. Дар даҳрӯзаи сеюми моҳ бошад, ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардида, дар водиҳо рӯзона ҳарорати ҳаво то 38+44° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Давоми моҳ рӯзҳои алоҳида боронҳои кӯтоҳмуддат ба қайд гирифта шуда, миқдори онҳо дар вилояти Хатлон 4-86% (дар ш. Бохтар 222%), дар НТҶ 69-202% (н.Лахш, н.Рашт 301-334%), дар вилояти Суғд 19-167% (м.Сангистон, м.Деҳҳавз 173-198%), дар ғарби ВМКБ 2-60%, дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 26-112% ( м. Навобод ва м. Савноб 128-152%)-и меъёри иқлимиро ташкил намуд.
Рӯзҳои 1-3, 5-7, 30-31 июл дар бештари ноҳияҳои водӣ-доманакӯҳии вилояти Хатлон, НТҶ, рӯзҳои 6 ва 31 июл дар ноҳияҳои ғарбии ВМКБ тӯфони чангу ғубор мушоҳида гардид.
Давраи рӯзҳои 1-7, 14-15, 18, 23 июл дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон, НТҶ ва вилояти Суғд раъду барқ ва шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-22 м/с мушоҳида гардида, рӯзи 1 июл дар вилояти Суғд ва кӯҳҳои НТҶ боридани жола мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи июли соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш ва Зарафшон баландшавии сатҳи об мушоҳида гардида, дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон, Ёхсӯ ва Қизилсӯ (ҷанубӣ) пастшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш ва Зарафшон дар ҳудуд ва аз меъёр кам (74-110 %) мушоҳида гардида, сарфи оби дарёи Исфара аз меъёр зиёд (116%) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 1427 млн. м3 зиёд гардида, санаи 31 июли соли ҷорӣ 9985 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 241 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 900 млн.м3 кам гардида, санаи 31 июли соли равон 2170 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 12 млн.м3 зиёд мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои гидрологӣ дар моҳи июли соли 2024 дар умум 89% - ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта (июли 2023 - 88%) 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи июли соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм, рӯзҳои алоҳида дар водиҳо гарми ғайримуқаррарӣ (38+45° гарм) ва асосан хушк мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари манотиқи кишвар аз меъёри иқлимӣ 1-2° баландтар, дар баъзе минтақаҳои кӯҳӣ 1-2° пасттар арзёбӣ гардида, дар водиҳо 28+34° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 23+26° гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ 21+29° гарм, дар минтақаҳои баландкӯҳӣ 12+15° гармиро ташкил намуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 30-65% - ро ташкил дод.
Норасоии пуршавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 2-38 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 10-12 соатро ташкил дод.
Шароити агрометеорологӣ: давоми моҳи июли соли ҷорӣ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошт, аммо махсусан дар даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳавои гарми ғайримуқаррарӣ мушоҳида шуда, ҳарорати ҳаво дар водиҳо то 39+45° гармӣ баланд шуд. Дар минтақаҳои кӯҳӣ 29+34° гарм, дар баъзе ноҳияҳо то +38° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти атмосферӣ дар аксари қаламрави ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ камтар ба қайд гирифта шуда, танҳо дар баъзе минтақаҳо боришот аз меъёри моҳона зиёдтар буд. Боришоти нисбатан шиддатнок санаи 1, 5 ва 14 июл ба қайд гирифта шуд. Дар баъзе ноҳияҳо раъду барқ ва боридани жола мушоҳида шуд. Дар ноҳияҳои алоҳидаи кӯҳии ҷумҳурӣ сарзании селияҳои хусусияти маҳаллидошта ва пиряхӣ мушоҳида шуд.
Дар баъзе ноҳияҳо шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 16 - 22м/с қайд шуда, дар вилояти Хатлон ва НТҶ ҳангоми шиддатёбии шамол тӯфони тӯфони чангу ғубор ба амал омада буд.
Шароити ҳарорати ҳаво асосан барои рушду сабзиши пахта мусоид буд. Таъминот бо гармии кишти моҳи апрел аз нишондиҳандаҳои миёнаи бисёрсола баланд ва дар ҳудуди меъёри соли гузашта арзёбӣ гардид. Дар заминҳои пахтаи аввали моҳи апрел киштшудаи минтақаҳои алоҳидаи водии Вахш марҳилаи "Гулкунӣ" (м.Айвоҷ, ш.Бохтар, н.Панҷ) идома ёфта, баландии растаниҳо 40 - 63см, дар водии Ҳисор марҳилаи "гулкунӣ" ва баландии растаниҳо 55см-ро ташкил намуд. Дар вилояти Суғд марҳилаи "гулкунӣ" мушоҳида шуда, баландии ниҳолҳои пахта 70см (ш.Бустон) қайд гардидааст.
Вазъи пахта дар охири моҳ асосан хуб ва дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш буд. Шароити корҳои саҳроӣ дар водиҳо хуб ва қаноатбахш арзёбӣ гардид. Ҷамъоварии зироатҳои зимистона дар шароити мусоиди обу ҳаво сурат гирифта, танҳо дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ аз сабаби шиддатнокии шамол ва тӯфони чангу ғубор, рехтани ғаллаи пухта мушоҳида гардид. Тибқи натиҷаҳои мушоҳидаҳои дар стансияи обуҳавосанҷии Бӯстонабад ва Лахш қайдшуда, зироатҳои баҳорӣ дар марҳилаи "гулкунӣ", "нимдумбул" қарор дошта, баландии пояҳо 85 - 100 см буда, ҳолати кишт хуб арзёбӣ гардид. Дар ВМКБ (м.Новабод) ҷави баҳорӣ дар марҳидаи "охири гулкунӣ" қарор дошта, баландии растаниҳо 80 см - ро ташкил медиҳад.
Шароити рушд ва пухтани мева дар аксари даҳрӯза мусоид буд. Аммо дар як қатор ноҳияҳо дар натиҷаи шиддатёбии вазиши шамол (18-22м/с) меваҳои пухта ва сабз рехтанд, ки ҳаҷми ҳосили боғҳоро коҳиш дод.
Дар ноҳияҳои водибуда ҷамъоварии ҳосили зироатҳои мевадиҳандаи барвақтӣ (зардолу, олуча, себ, тут) идома дорад. Дар баъзе минтақаҳои кӯҳии кишоварзӣ н.Рашт, н.Рушон, ш.Хоруғ ҳавои гарм дар рӯзҳои алоҳида марҳилаҳои ташаккул ва афзоиши меваҳо ва пухтани меваҳои донакдор (зардолу, себ) - ро ба вуҷуд овард. Вазъи дарахтони мевадиҳанда дар ҳама минтақа хуб баҳогузорӣ шуд. Дар боғот корҳои боғдорӣ, аз қабили сафед кардани пояи дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳо аз ҳашарот, обёрии ғизодиҳанда гузаронида шуданд.
Дар қисмати зиёди моҳ чарои чорво бемамониат гузаронида шуд. Дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ дар водиҳо чарои ҳайвонот бо ҳарорати баланди рӯзона (40+45° гармӣ), дар баъзе минтақаҳо бо афзоиши шамол ва чангу ғубор мушкилтар шуд. Гӯсфандон ва навзодон ба паноҳгоҳ ва нӯшокии зиёд ниёз пайдо намуданд. Дараҷаи поймолкунии чарогоҳҳо ва ҳолати сабза дар вилояти Хатлон рӯзи охирини моҳ 2-4 баллро ташкил намуд. Вазъи чарогоҳҳо қаноатбахш арзёбӣ гардид.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Дар самти яхшиносӣ ҷиҳати таъмини иҷрои банди 6.4.-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” моҳи июли соли ҷорӣ 15 огоҳӣ бо давомнокии 31 шабонарӯз оид ба сар задани зуҳуроти селӣ пешгӯӣ карда шуд, ки дар ин давра 30 ҳолати зуҳуроти селӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ ба қайд гирифта шуд.
Ҷиҳати иҷрои банди 6.7. –и Барномаи давлатӣ ва нақшаи кории Агентӣ дар нимсолаи аввали соли 2024, рӯзҳои 4-11 июли соли ҷорӣ барои муайян намудани ҳолати кунунии кӯлҳои рахнашавандаи Писодаи ҳавзаи дарёи Обихонгоб корҳои омӯзишӣ-экспедитсионӣ гузаронида шуд.
Дар доираи банди мазкур аз ҷониби мутахассиони соҳавӣ барои муайян намудани сатҳи оби Кӯликалони ҳавзади дарёи Зарафшон санаи 17-25 июли соли ҷорӣ корҳои экспедитсионӣ амалӣ гардид.
Ҷиҳати мавриди амал қарор додани банди 5.3.-и Барномаи давлатӣ ва нақшаи чорабиниҳои Агентӣ ду экспедитсия барои муайян намудани ҳолати кунунии пиряхҳои Қизилкӯл ва Дидали ҳавзаи дарёи Сурхоб ба роҳ монда шуд, ки нахустин маротиба дар пиряхи Қизилкӯл аз ҷониби мутахассисони соҳавӣ корҳои масса-балансгузаронӣ амалӣ шуд.
Ҳамзамон, ҷиҳати иҷрои бандҳои 5.3 ва 6.7-и барномаи болозикр мутахассисони соҳавӣ дар ҳамкорӣ бо намояндагони Филиали Агентии Оғо Хон оид ба макони зист дар Тоҷикистон дар пиряхи Баралмос ва кӯлҳои пиряхии ҳавзаи дарёи Сурхоб корҳои экспедитсионӣ ва батиометрӣ ба роҳ монда шуд.
Дар доираи банди 4.3-и Барномаи мазкур ва нақшаи кории Агентӣ барои соли 2024 санаи 25 июли соли 2024 мутахассисони соҳавӣ дар ҳаморӣ бо намояндагони Маркази омӯзишӣ пиряхҳои АМИТ ва Филиали Агентии Ого Хон оид ба макони зист дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мушоҳидаҳои аэровизуалиро ҷиҳати муайян намудани захираи барф ва ҳолати кунунии кӯлҳои пиряхӣ ва рахнашаванда дар минтқаҳои ҷанубии ВМКБ, аз ҷумла дар кӯли табиӣ воқеъ дар ноҳияи Мурғоби ВМКБ, ки дар натиҷаи заминларзаи соли 2023 пайдо шудааст, гузаронида шуд. Ҳисобот оид ба гузаронидани мушоҳидаҳои аэровизуалӣ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумита ва сохторҳои дахлдор таҳия ва пешниҳод гардид.
Агентӣ ҷиҳати таъмини иҷрои қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” вохурии маҷозӣ бо иштироки Раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон-муҳтарам Шерализода Б., директори Агентӣ ва дигар масъулони Агентӣ бо намояндагони “ЮНЕСКО” ва Созмони Умумиҷаҳонии обуҳавошиносӣ баргузор намуд. Дар рафти вохурӣ масъалаҳои ташкил намудани чорабинии пеш аз конфронси “Соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” дар доираи СОР-29, муайян намудани санаи баргузории Конфронси “Соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” дар соли 2025 ва фаъолияти Кумитаи байналмилалии ҳидояткунанда мавриди муҳокима қарор гирифтанд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаи сифати ҳаво дар моҳи июли соли 2024 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,18 ҲМҒ (0.55мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,7 ҲМҒ (0.042мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,32 ҲМҒ (0,042мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,07 ҲМҒ (0,003 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 2,07 ҲМҒ (0,124 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,94 ҲМҒ(0,033мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,56 ҲМҒ (0,0017 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,11 ҲМҒ(0,0011 мг/м3) фториди гидроген (НF) 0,22 ҲМҒ (0,0011 мг/м3).
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳавои шаҳри Душанбе дар моҳи июли соли ҷорӣ чунин аст:
оксиди карбон (СО) 0,27 ҲМҒ (0,8 мг/м3) рӯзи 27 июл, оксиди нитроген (NO) 1,73 ҲМҒ (0,104 мг/м3), рӯзи 29 июл, дуоксиди нитроген (NO2) 1,82 ҲМҒ (0,073 мг/м3) рӯзи 27 июл, дуоксиди сулфур (SO2) 0,06 ҲМҒ (0,003 мг/м3) даҳаи дуюми моҳ, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 6,5 ҲМҒ (0,389 мг/м3) рӯзи 30 июл, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 2,7 ҲМҒ (0,076 мг/м3) рӯзи 30 июл, формалдегид (СН2О) 1,13 ҲМҒ (0,0034 мг/м3) рӯзи 24 июл, фенол (C6H5OН)-0,22 ҲМҒ(0,0022 мг/м3) рӯзи 21 июл ва фториди гидроген (НF)-0,22 ҲМҒ (0,0018 мг/м3) рӯзи 18 июл .
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген, озон ва зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) ва дар рӯзҳои алоҳида консентратсияи оксиди нитроген, зарачаҳои андозаашон 2,5мкр, формалдегид аз меъёри санитарӣ баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр - ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, инверсияи ҳароратӣ, чангбоди даҳрӯзаи охири моҳи июл) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, маишӣ ва корҳои сохтмонӣ) мебошад.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи июн, дар моҳи июли соли ҷорӣ консентратсияи оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, оксиди карбон, зарачаҳои 10 мкр ва 2,5 мкр, формалдегид ва фенол каме баланд мушоҳида гардида нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст буд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад, нишондоди дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, зарачаҳои 2,5 мкр, формалдегид, фториди гидроген каме баланд буда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст буд.
Ҳолати баланд ва ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр дар давоми моҳ ба қайд гирифта нашудааст.
Чунин ҳолатҳо дар моҳи июли соли гузашта (аз рӯи ҳисоби миёнаи шабонарӯзӣ) 10 ҳолати ифлосшавии баланд ва 5 ҳолатҳои ифлосшавии баланд аз 5 ҳолат аз зарачаҳои андозаашон 10 мкр ба қайд гирифта шуда, дар моҳи июли соли 2024 мушоҳида нагардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Нишондоди афканишот аз 0,013 то 0,017 мР/с тағйир ёфта, мувофиқи меъёр буд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр дар моҳи июли соли гузашта ин омили метеорологӣ - чангбоди аз қисмати ҷанубу ғарби ба кишвар воридгардида буд, ки дар соли 2024 чунин ҳолат мушоҳида нагардид.
Мусоид омадани боду ҳавои моҳи июли соли ҷорӣ нисбати соли гузашта ба тоза шудани ҳавои шаҳр аз моддаҳои ифлоскунанда гардиданд.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- миллирентген соат.
мкр-микрон
