Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи октябри соли 2023
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи октябри соли ҷорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари манотиқи ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 1-2° баланд, дар ноҳияҳои алоҳидаи кӯҳӣ 1° пасттар мушоҳида гардида, дар ноҳияҳои водию доманакӯҳӣ 14+19° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 7+13° гарм (ноҳияи Дарвоз +170 гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳии ВМКБ -1+2°-ро ташкил намуд.
Давоми моҳ тағйирёбии ҳарорати рӯзонаи ҳаво мушоҳида гардида, дар водиҳо аз 20+25° гарм то 28+33° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ аз 12+17° гарм то 17+22° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Нишондиҳандаҳои нисбатан пасти ҳарорати ҳаво дар водиҳо санаи 13 октябр бо сабаби воридшавии анбӯҳи ҳавои сард ба қайд гирифта шуда, дар водиҳо ва ноҳияҳои алоҳидаи кӯҳӣ ҳарорати ҳаво то 15-18° паст шуда, дар водиҳо 11+15° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 5+10° гарм шуда, дар баробари ин ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво аз нишондиҳандаҳои дарозмуддат 2-4° паст ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти моҳона дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ дар ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар баъзе ноҳияҳо аз меъёр зиёд ба қайд гирифта шуда, дар вилояти Хатлон 32-128% (дар баъзе ноҳияҳо 158-250%), дар вилояти Суғд 28-137%, дар НТҶ 32-157%, дар ғарби ВМКБ 2-31%, дар шарқи ВМКБ 25-124%-ро аз меъёри иқлимӣ ташкил намуд.
Рӯзҳои 21-24 ва 31 октябр дар баъзе ноҳияҳои вилоятҳои Хатлон ва НТҶ чангу ғубор ба амал омад. Рӯзҳои 6-7, 12-13, 21, 23 ва 31 октябр дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон ва Суғд шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 17-22м/с мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи октябри соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Исфара (68%), Вахш (74-98%), Панҷ (48-102%), Кофарниҳон (88-109%) дар ҳудуд ва аз меъёр кам мушоҳида гардида, обнокӣ дар ҳавзаи дарёи Зарафшон бошад, дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд (107-125%) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 108 млн. м3 кам гардида, санаи 31 октябри соли ҷорӣ 10403 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 139 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 474 млн.м3 зиёд гардида, санаи 31 октябри соли равон 2158 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 244 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои сарфи оби дарёҳои ҷумҳурӣ дар моҳи октябри соли ҷорӣ 91%-ро ташкил дода, нисбати ҳамин давраи соли 2022 (соли 2022-90%) 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи октябри соли ҷорӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар аксари ноҳияҳо 1-2° баланд, дар баъзе ноҳияҳои кӯҳӣ аз меъери иқлимӣ 1° пасттар ба қайд гирифта шуда, дар ноҳияҳоиҳои водию доманакӯҳӣ 14+19° гарм, дар ноҳияҳоҳои кӯҳӣ 7+13° гарм (дар н Дарвоз +17°) гарм, дар ноҳияҳои баландкӯҳии ВМКБ -1+2°-ро ташкил намуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 42-72% - ро ташкил дода, норасоии сершавии ҳаво бо буғи об дар ҷумҳурӣ 3-25 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб 7-11 соатро ташкил дод.
Шароити агрометеорологӣ: давоми моҳ дар ҷумҳурӣ асосан ҳавои хушк ва гарм бартарӣ дошта (дар аввали моҳ ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо то 28+34° гарм мушоҳида шуд), боришоти шидддатнок дар минтақаҳои алоҳида рӯзҳои 6 ва 13 октябр ба амал омад. Дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва НТҶ шиддатнокии шамол ва тӯфони чангу ғубор ба амал омада, ба суст шудани рушду сабзиши зироатҳои кишоварзӣ ва ҷамъоварии пахта мусоидат намуд. Дар минтақаҳои баландкӯҳ ҳангоми шабҳои сардтарин яхкунии қабати болоии хок мушоҳида шуд, ки барои сабзиши алафҳо номусоид буд.
Шароити агрометеорологӣ барои корҳои саҳроӣ ва омода кардани заминҳо барои ҳосили соли ояндаи зироатҳои ғалладонагӣ дар моҳи октябр хуб ва қаноатбахш арзёбӣ гардид.
Дар майдонҳои кишти вилояти Суғд ва НТҶ (м.Сангистон, н Рашт) кишти зимистона дар майдонҳои мушоҳидавӣ оғоз ёфта, дар м Айвоҷ зироатҳои зимистона дар марҳилаи "сабзиш дар сатҳи замин"қарор доранд. Дар ноҳияҳои боқимонда (водиҳо) омода кардани заминҳо барои ҳосили зироатҳои ғалладонагии соли оянда идома дорад.
Дар минтақаҳои пахтакор (водиҳо) ҳарорати мийнаи моҳонаи ҳаво барои афзоиш ва рушди пахта (13+19° гарм) мусоид буд.
Дар пахтазорон марҳилаи "пухтани кӯракҳои пахта" ва ҷамъоварии дастии пахта идома ёфт. Таъмини намнокии зироатҳои кишоварзӣ асосан хуб баҳогузорӣ шуд Дар майдонҳои пахта култиватсия, коркард ва нармкунии байни қаторҳо гузаронида шуд.
Пастшавии ботадриҷи ҳарорати ҳаво вақтҳои шабона ба омодашавии дарахтон ва зироатҳои мевадиҳанда барои зимистонгузаронӣ мусоидат кард. Дар минтақаҳои доманакӯҳӣ ва кӯҳӣ дарахтон марҳилаи баргрезишро оғоз намуданд.
Дар минтақаҳои водию доманакӯҳӣ ҷамъоварии ҳосили зироатҳои мевадиҳандаи миёна ва дерпаз идома дошшта, вазъи дарахтони мевадиҳанда дар ҳама минтақаҳо хуб баҳогузорӣ шуд.
Дар боғот корҳои боғдорӣ аз қабили, обёрӣ, сафед кардани дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳои зидди ҳашарот ва ғайраҳо гузаронида шуданд.
Дар минтақаҳои нигоҳдории зимистонаи чорво (водиҳо) боронҳои баамаломада захираи намнокӣ дар хокро таъмин намуда, барои афзоиши тирамоҳии растаниҳо кофӣ аст. Дар водиҳо чарои чорво ва интиқоли хӯрок ба пойгоҳҳои зимистонгузаронии ҳайвонот идома ефт.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳӣ бо сабаби паст шудани ҳарорати ҳаво вақтҳои шабона ва яхкунии қабати хок афзоиши алафҳои хӯроки чорворо қатъ намуд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ
Моҳи сипаригардида мутахассисони Маркази яхшиносии Агентӣ дар курси кӯтоҳмуддат, ки аз ҷониби Донишгоҳи Осиёи Марказӣ дар шаҳри Хоруғи ВМКБ оид ба мавзӯи “Усулҳои муосири коркарди маълумот барои омӯзиши офатҳои табиӣ дар минтақаҳои кӯҳсор” баргузор гардид, иштирок намуда, савияи донишҳои назариявӣ ва амалии худро сайқал доданд.
Ҳамзамон санаи 4-5 октябр мутахассисони соҳавӣ дар семинар оид ба “Арзёбии хатари фаромадани тарма дар роҳҳои водии Рашт”, ки аз тарафи Бонки Ҷаҳонӣ ва Донишгоҳи Осиёи Марказӣ ташкил гардид, иштирок ва суханронӣ намуданд.
Санаи 17 октябри соли 2023 ҷиҳати дар амал татбиқ намудани супориши муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 августи соли 2023, №28266 (29.6.2) дар бораи пешбарӣ ва татбиқи қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ оид ба «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» ҷаласаи аввали гурӯҳи кории байниидоравӣ баргузор гардид, ки дар рафти он нақшаҳои минбаъда тарҳрезӣ шуданд.
Бо мақсади тақвият бахшидани ҳамкориҳо бо институтҳои байналмилалӣ роҳбарият ва мутахассисони Агентӣ ду маротиба бо намояндаи Донишгоҳи Фрайбурги Шведсария вохӯрӣ анҷом дода, дар рафти он таҳияи Ёддошти тафоҳуми дуҷониба дар самти пиряхшиносӣ дар доираи лоиҳаи “ПОМИР” мавриди муҳокима қарор гирифт.
Дар ин давра мақолаҳои тарғибӣ фарогири мавзӯъҳои “Истифодаи ифодаҳои математикӣ, ҷиҳати муайян намудани ҳаҷми пиряхи ГГП” ва бахшида ба эълон гардидани соли 2025 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” дар рӯзномаву маҷаллаҳои ҷумҳуриявӣ нашр гардиданд. Мутахассисони соҳавии Агентӣ дар Телевизиони “Тоҷикистон” бахшида ба татбиқи ташаббуси панҷуми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” баромад намуданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин мебошад:
оксиди карбон (СО) 0,65 ҲМҒ (1,96 мг/м3), оксиди нитроген (NO) 1,1 ҲМҒ (0,066мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,12 ҲМҒ (0,045 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,12 ҲМҒ (0,006 мг/м3), моддаҳои муаллақ (чанг) 4,1 ҲМҒ (0,635 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 5,7 ҲМҒ (0,342 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 0,57 ҲМҒ(0,02 мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,53 ҲМҒ (0,0016 мг/м3) ба қайд гирифта шуд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳад, ки аз рӯи қиммати миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген (NO2), оксиди нитроген (NO) каме баланд ва моддаҳои муаллақ, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) аз меъёр баланд буда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда, дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи октябр чунин арзёбӣ гардид: оксиди карбон (СО) 1,05 ҲМҒ (3,15 мг/м3), рӯзи 30 октябр; оксиди нитроген (NO) 2,9 ҲМҒ (0,174 мг/м3) рӯзи 30 октябр, дуоксиди нитроген (NO2) 1,27 ҲМҒ (0,051 мг/м3)-рузи 11 октябр; дуоксиди сулфур (SO2) 0,36 ҲМҒ (0,018 мг/м3) рӯзи 30 октябр; моддаҳои муаллақ (чанг) 14,6 ҲМҒ (2,19 мг/м3), зарачаҳои андозаашон 10 мкр. (РМ-10)- 29,9 ҲМҒ (1,792мг/м3) рузи 21 октябр, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр. (РМ-2,5)- 1,54 ҲМҒ (0,054мг/м3) рузи 22 октябр, формалдегид 0,97 ҲМҒ (0,0029мг/м3)- рузи 31 октябр ба қайд гирифта шудааст.
Дар моҳи октябри соли ҷори нисбати ҳамин давраи соли гузашта нишондоди оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, моддаҳои муаллақ (чанг), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10), зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) каме баланд буда, нишондоди оксиди карбон паст буд. Нисбати моҳи гузашта нишондоди оксиди карбон, оксиди нитроген, дуоксиди сулфур, формалдегид каме баланд ва нишондоди моддаҳои муаллақ (чанг), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) ва дуоксиди нитроген паст мушоҳида гардид.
Давоми моҳ 7 ҳолатҳои ифлосшавии баланд (ИБ), 3 ҳолати баланди ифлосшави аз моддаҳои муаллақ ва 4 ҳолат аз зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) ба қайд гирифта шуда, ҳолати ифлосшавии ниҳоят баланд мушоҳида нагардидааст. Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будан пешниҳод мегардад.
Ҳолати баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр дар мавриди чангбоди даҳрӯзаи дуюми ва 3 юми моҳи сентябр мушоҳида гардид.
Нишондоди афканишот 0,014 то0,19 мР/с буда, аз меъёр баланд ба қайд гирифта нашудааст.
Сабаби баланд будани нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои муаллақ, зарачаҳои андозаашон 10 мкр, оксид ва дуоксиди нитроген ин омилҳои метеорологӣ ва антропогенӣ (партовҳои корхонаҳои саноатӣ, нақлиётӣ, самту суръати шамол, ҳарорат) мебошад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 миллиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (високое загрязнение,ВЗ)
ИНБ-ифлосшавии ниҳоят баланд (экстремалӣно високое загрязнение ЭВЗ)
