Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи марти 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи марти соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари манотиқи кишвар аз меъёри иқлимӣ то 1-3º баланд мушоҳида шуда, ин нишондиҳанда танҳо дар баъзе минтақаҳои кӯҳӣ ва баландкӯҳӣ аз меъёри иқлимӣ 1-3º паст ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар водиҳо 10+13º гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 7+9º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 1+7º гарм, дар баъзе ноҳияҳо то 2-5º хунук (н.Дарвоз +9º гарм), дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 6-9º хунук (дар мавзеи Булункӯл то -15,2º хунук) мушоҳида гардид.
Рӯзҳои 3-5 ва 25-28 март ҳарорати рӯзонаи ҳаво нисбатан паст шуда, дар водиҳо аз 0+7º гарм то 9+14º гарм ба қайд гирифта шуда, ҳарорати шабонаи ҳаво тағйир ёфта аз 2-6º хунук то 4+8º гарм шуд.
Дар ноҳияҳои кӯҳӣ тағйирёбии ҳарорати ҳаво мушоҳида шуда, рӯзона аз -3+2º то 10+17º гарм, шабона аз 3-8º хунук то 3+8º гарм (дар баъзе ноҳияҳо то 10-15º хунук), дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон шабона аз 19-24º хунук то 6-110 хунук, рӯзона бошад аз 3-8º хунук то 5+10º гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти моҳона дар қисми зиёди ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам арзёбӣ гардида, дар ноҳияҳои алоҳида бошад аз меъёри иқлими зиёд мушоҳида шуд.
Рӯзҳои 25 ва 27 март таъсири воридшавии анбӯҳи ҳавои сард боиси ба амал омадани боришоти шиддатнок дар баъзе минтақҳои ҷумҳурӣ гардид (давоми 12 соат дар ш.Душанбе 26мм, н.Ёвон 32мм, ш.Бохтар 28мм, н.Дарвоз 32мм борон борида, дар н. Ишкошим бошад боридани барф 42см мушоҳида шуд).
Миқдори моҳонаи боришоти атмосферӣ дар вилояти Хатлон 63-135% (дар н. Панҷ 180%), дар вилояти Суғд 29-141%, дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 26-100%, дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 60-168% (н. Ишкошим 391%) аз меъёри иқлимиро ташкил намуд.
Давраи рӯзҳои 2-3, 5-7, 19 ва 22 март дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон ва Суғд шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-20 м/с мушоҳида шуда, 25 март дар баъзе ноҳияҳо раъду барқ ба амал омада буд.
Рӯзҳои 2 ва 24 март дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳури чангу ғубор ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи марти соли ҷорӣ дар бештари дарёҳои ҷумҳурӣ асосан баландшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд (97-124 %), дарёи Ёхсӯ аз меъёр кам (72 %), ҳавзаи дарёи Кофарниҳон дар ҳудуд ва аз меъёр кам (78-101 %), ҳавзаи дарёи Вахш дар ҳудуд ва аз меъёр кам (82-95 %), ҳавзаи дарёи Зарафшон аз меъёр зиёд (120-138 %), дарёи Исфара аз меъёр зиёд (112 %) ва дарёи Қаратоғ аз меъёр зиёд (111 %) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 848 млн. м3 кам гардида, санаи 31 марти соли ҷорӣ 6148 млн. м3 – ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 125 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 167 млн.м3 зиёд гардида, санаи 31 марти соли равон 3492 млн.м3 – ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 186 млн.м3 зиёд мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ (гидрологӣ) дар моҳи марти соли 2025 дар умум 86% (соли 2024- 84%) – ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли 2024, 2% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Дар қисми зиёди моҳи марти соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ба истисно аз минтақаҳои баландкӯҳӣ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошт.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар аксари минтақаҳо дар ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар баъзе минтақаҳо аз меъёри иқлимӣ 1-3 баландтар мушоҳида шуда, ин нишондиҳанда танҳо дар минтақаҳои алоҳидаи кӯҳӣ ва баландкӯҳӣ 1-3 пасттар ба қайд гирифта шуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 50-79% - ро ташкил намуд.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 2-8 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 4-7 соатро ташкил дод.
Миқдори боришоти моҳона дар бештарии ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри муқаррарӣ камтар арзёбӣ шуда, танҳо дар ноҳияҳои алоҳида боришот аз меъёри бисерсолаи моҳона зиёд арзёбӣ гардид.
Боришоти махсусан шиддатнок рӯзҳои 3, 7, 12, 13 ва 24 -28 март дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ ба қайд гирифта шуданд. Дар баъзе ноҳияҳо шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15 - 22м/с қайд шуда, дар ноҳияҳои алоҳида тӯфони чангу ғубор ва дар баъзе ноҳияҳо тормеғ ба қайд гирифта шуд.
Шароити агрометеорологӣ: дар қисми зиёди моҳ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошт, аммо махсусан дар даҳрӯзаи дуюм ва оғози даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳаво гарм шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо то 24+34 гарм, дар минтақаҳои доманакӯҳӣ то 15+30 гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ то 3+19 гармӣ мушоҳида шуд.
Дар минтақаҳои водию - доманакӯҳӣ дар рӯзҳои охири моҳ ғалладонагиҳои зимистона дар марҳилаи "Панҷазанӣ" ва "Найчазанӣ" қарор дошта, баландии растаниҳо 11 - 40см (ш. Бохтар, м.Эсанбой, м.Айвоҷ, ш. Ҳисор)-ро ташкил намуд. Дар н.Рашт ғалладонагиҳои зимистона дар марҳилаи "Кушодашавии барги 3-юм" қарор дошта, баландии растаниҳо 15 см-ро ташкил намуд.
Дар вилояти Суғд марҳилаи "Панҷазанӣ" идома дошта, баландии растаниҳо 19 см (м.Сангистон) қайд карда шуд. Дар дарахтони донакдори ноҳияҳои водию - доманакӯҳӣ марҳилаи "Сабзиш ва кушодашавии муғчаҳо" идома ёфта, гулкунӣ идома дорад. Дар меваҳои тухмдор (себ, нок, биҳӣ) марҳилаи "Пайдо шудани навдаҳо"қайд карда шудааст (ш Ҳисор).
Дар дарахтони тути водиҳо марҳилаҳои "Кушодашавии баргҳои 1, 3 ва 5-ум" (Ҳисор, Бохтар, Айвоҷ) мушоҳида шуда, дар н Рашт тут ва дар дарахтони себ марҳилаи "Кушодашавии муғчаҳо" қайд карда шуд.
Дар дарахтони зардолуи вилояти Суғд марҳилаи "Гулкунӣ", дар дарахтони себ марҳилаи "Пайдо шудани навдаҳо" (м.Сангистон, ш.Пенҷикент, ш.Истравшан, ш.Бӯстон) мушоҳида шудааст.
Боришот дар шакли борон ва барфи тар боиси шикастани шохаҳои дарахтон гардид. Дар давраи рӯзҳои 3-4 март дар баъзе ноҳияҳо муғчаҳои дарахтони мевадиҳанда аз сабаби шароити номусоиди обу ҳаво осеб диданд.
Ҳавои нисбатан гарм, захираи намнокӣ дар қабати хок, ки мунтазам бо боронҳо пурра карда шуд, давоми моҳ барои афзоиши алафҳо дар чарогоҳҳои зимистона (алафҳои ушнагӣ) шароити хуб фароҳам овард. Танҳо дар рӯзҳои алоҳида шароит аз сабаби боронҳои шиддатноки борон ва шамоли шиддатнок, дар баъзе ноҳияҳои ҷанубӣ бо чангу ғубор бадтар шуд.
Дар растаниҳои ушнагӣ афзоиш идома ёфта, баландии алафҳо давоми моҳ дар м.Эсамбай 10 - 14 см буда, афзоиши алафҳои калонҳаҷм ва нимбуттаҳо идома дорад. Аммо, растаниҳои афзоишёфта ҳанӯз аҳамияти ғизоиро надоранд.
Дар ноҳияҳои ҷанубӣ маъракаи наслгирии чорво идома дорад. Дар минтақаҳои кӯҳӣ чарои чорво бо сардӣ ва хоки яхкардашуда мушкилтар гардид. Шароити мавҷуда боиси пайдоиши бемориҳои сармозанӣ дар ҳайвонот гардид.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ (м.Ҷавшанғоз, н.Мурғоб) боришот дар шакли барф чаро ва нигоҳдории чорворо мушкил намуд. Пӯшиши қабати барф дар чарогоҳҳо дастрасӣ ба хӯрокро қатъ намуда, зарурати ғизодиҳии дастии ҳайвонотро ба вуҷуд овард.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Дар самти яхшиносӣ давоми моҳи марти соли ҷорӣ ҷиҳати таъмини иҷроиши банди 2.1-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва нақшаи кории Агентии обуҳавошиносӣ мутахассисони соҳавӣ рӯзҳои 24 то 31 март ҷиҳати муайян намудани захираи барф дар ҳавзаи дарёҳои кишвар корҳои барфченкунӣ бо усули пиёдаро ба роҳ монданд.
Тибқи банди 6.4.-и Барнома - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” давоми моҳи марти соли ҷорӣ 8 пешгӯӣ бо давомнокии 28 шабонарӯз оид ба хавфи зуҳуроти тарма пешниҳод гардид, ки дар натиҷа 184 адад тарма ба қайд гирифта шуд, ки ин нисбат ба ҳамин давраи соли 2024, 62 адад камтар мебошад. Яъне, дар моҳи марти соли 2024 оид ба хавфи зуҳуроти тарма 10 пешгӯӣ бо давомнокии 30 рӯз пешниҳод гардида, дар маҷмуъ 246 адад тарма ба қайд гирифта шуда буд.
Ҳамзамон, оид ба зуҳуроти селӣ дар моҳи март 2 пешгӯӣ бо давомнокии 8 шабонарӯз пешниҳод гардид, ки дар натиҷа 5 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд, ки ин нисбат ба ҳамин давраи соли 2024, 3 адад зиёд мебошад. Бояд қайд намуд, ки дар моҳи марти соли 2024 3 пешгӯӣ бо давомнокии 8 шабонарӯз пешниҳод гардида, 2 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шудааст.
Санаи 20 марти соли ҷорӣ Агентӣ дар ҳамкорӣ бо Институти масъалаҳои об, гидроэнергетика ва экологияи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, бахшида ба “Соли 2025 - Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” ва “21 март - Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” Конференсияи илмӣ-амалӣ таҳти унвони «Ҳифзи пиряхҳо асоси таъмини амнияти обӣ, озуқаворӣ, энергетикӣ ва экологӣ»-ро баргузор намуданд. Дар конфронс олимону муҳаққиқони самти пиряхшиносӣ ва ҳифзи муҳити зист аз дохил ва хориҷи кишвар иштирок намуда, дар маърӯзаҳои хеш доир ба ҳалли мушкилоти глобалии сайёра, тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо ва норасоии оби ошомиданӣ суханронӣ намуданд.
Дар ҳамин самт санаи 20 марти соли 2025 дар доираи ҷашни якҷояи аввалин “Рӯзи умумиҷаҳонии пиряхҳо” ва “Рӯзи умумиҷаҳонии захираҳои обӣ” дар қароргоҳи ЮНЕСКО, ш. Парижи Ҷумҳурии Фаронса конференсияи сатҳи баланд баргузор гардид, ки дар рафти он роҳбарият ва мутахассисони соҳавии Агентии обуҳавошиносӣ иштирок намуданд. Зикр кардан ба маврид аст, ки яке аз нуқтаҳои асосии чорабинӣ муҳокимаи омодагӣ ба Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо, ки рӯзҳои 29 то 31 майи соли 2025 дар ш. Душанбе баргузор мегардад, маҳсуб меёбад.
Санаи 20 марти соли ҷорӣ дар ш.Парижи Ҷумҳурии Фаронса дар доираи чорабинии бахшида ба аввалин “Ҷашни рӯзи умумиҷаҳонии пиряхҳо” вохӯрӣ байни роҳбарияти Агентии обуҳавошиносӣ ва профессор Бетан Дэвис аз Донишгоҳи Нюкасли Британияи Кабир баргузор гардид. Дар робита ба таваҷҷӯҳи қаблии ҷониби Донишгоҳи Нюкасл тавассути Сафорати Тоҷикистон дар Британияи Кабир мулоқоти ҷонибҳо асосан ба имкониятҳои ҳамкорӣ дар соҳаи мониторинги пиряхҳо ва амалишавии экспедитсияҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бахшида шуд.
Санаи 11 март мутахассисони соҳавии Агентӣ дар ҷаласаҳои “Гурӯҳи кории минтақавӣ оид ба мониторинг ва моделсозии пиряхҳо дар Осиёи Марказӣ”, ки дар Ҷумҳурии Узбекистон баргузор гардид, иштирок ва суханронӣ намуданд. Дар рафти ҷаласа ҳолати кунунии пиряхҳо ва ташкили Форумҳо дар Конфронси сатҳи баланд, бахшида ба “Соли 2025 -Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, ҳамзамон масъалаи баргузории экспедитсияи минтақавӣ бо иштироки давлатҳои Осиёи Марказӣ дар пиряхи ГГП -и ҳавзаи дарёи Зарафшон дар моҳи августи соли ҷорӣ ба нақша гирифта шуд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаи сифати ҳаво дар моҳи марти соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,17 ҲМҒ (0.52мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 0,55 ҲМҒ (0,022мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,28 ҲМҒ (0,014 мг/м3), Озон (O3) 1,6 ҲМҒ (0,048 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 0,95 ҲМҒ (0,057 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,63 ҲМҒ(0,022мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,37 ҳадди муайяни ғилзат (0,0011 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,06 ҲМҒ(0,0006 мг/м3) фториди гидроген (НF) 0,04 ҲМҒ (0,0002 мг/м3).
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона танҳо нишондоди Озон (O3) ва рӯзҳои 1,15,16 ва 24 март зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10), зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) рӯзҳои 1,16,24 март ва озон аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,27 ҲМҒ (0,81 мг/м3), рӯзи 16 март, дуоксиди нитроген (NO2) 0,75 ҲМҒ (0,03 мг/м3) рӯзи 5 март, дуоксиди сулфур (SO2) 0,76 ҲМҒ (0,038 мг/м3) рӯзи 5 март, озон (O3) 2,1 ҲМҒ (0,062 мг/м3) рӯзи 3 март, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 8,7 ҲМҒ (0,524 мг/м3) рӯзи 24 март, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 3,3 ҲМҒ (0,115 мг/м3), рӯзи 24 март, формалдегид (СН2О) 0,43 ҲМҒ (0,0013 мг/м3) рӯзи 13 март ва фториди гидроген (НF) 0,06 ҲМҒ (0,0003 мг/м3) рӯзи 18 март ба қайд гирифта шуд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 (Мкр) мкр ва озон ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, хокбориш, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи феврал дар моҳи март нишондоди формалдегид бетағйир буда, нишондоди Озон каме баланд ва дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст буданд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад нишондоди дуоксиди сулфур, чанг, зарачаҳои 2,5 мкр каме баланд буда, нишондоди оксиди карбон, дуоксиди нитроген, зарачаҳои 10 мкр ва оксиди карбон пасттар буд.
Дар давоми моҳи март ҳолати баланд ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр ба қайд гирифта нашудааст.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Мувофиқи маълумоти мониторинги хатсайрие, ки санаи 14 март аз тарафи мутахассисон дар 6 минтақаи шаҳри Душанбе гузаронида шуда буд, ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво мушоҳида нагардидааст.
Давоми моҳи марти соли 2025 нишондоди афканишот аз 0,014 то 0,016 мР/с тағйир ёфта, мувофиқи меъёр аст.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
