Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи июли соли 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи июли соли 2025 дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм, дар баъзе ноҳияҳо ғайримуқаррарӣ мушоҳида шуда, ҳарорати ҳаво аз меъёри иқлимӣ 1-4° баланд ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар водиҳо 30+35° гарм (меъёр 27+320 гарм), дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 26+27° гарм (меъёр +24° гарм), дар ноҳияҳои кӯҳи 20+26° гарм (меъёр 19+24° гарм), мавзеъи Деҳавз +16° гарм (меъёр +150 гарм), ноҳияи Дарвоз +32° гарм (меъёр +28° гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 11+15° гарми (меъёр 9+13° гарм)-ро ташкил намуд.
Дар даҳрӯзаи якуми моҳ ҳавои гарм ҳукмфармо гардида, дар водиҳо рӯзона ҳарорати ҳаво то 40+45° гарм, дар ноҳияҳои ҷанубӣ то +47° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ то 35+40° гарм, дар ноҳияҳо кӯҳӣ 35+40° гарм (н.Дарвоз то +44° гарм) ва дар баландкӯҳҳо то +29° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Давоми моҳ дар қисми зиёди ҷумҳурӣ ҳавои бебориш мушоҳида шуда, танҳо дар ноҳияҳои алоҳидаи кӯҳию баландкӯҳӣ боронҳои кӯтоҳмуддат мушоҳида гардид, ки аз меъёри иқлимӣ баланд ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти моҳона дар вилояти Хатлон 0% (меъёр 1-11%), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 15-45% (дар н.Лахш, м.Майхура ва Ағбаи Анзоб 15-45%) ( меъёр 4-27%), дар вилояти Суғд 8-122% (меъёр 3-38%), дар ғарби ВМКБ 2% (меъёр 4-11), дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 29-91% (дар мавзеъҳои Навобод 122% ва Шаймак 183%) (меъёр 2-16%)-и меъёри иқлимро ташкил намуд.
Рӯзҳои 1, 5-11, 20-28 июл дар бештари ноҳияҳои водӣ-доманакӯҳии вилояти Хатлон, НТҶ ва рӯзҳои 7-9 ва 25 июл дар ноҳияҳои ғарбии ВМКБ чангу ғубор мушоҳида гардид.
Давраи рӯзҳои 7, 9-10, 23 ва 31 июл дар ноҳияҳои алоҳидаи кӯҳии НТҶ, вилояти Суғд раъду барқ ба амал омада, рӯзҳои 9-10, 20, 23, 25-31 июл шиддатёбии вазиши шамол дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилояти Суғд ва ВМКБ бо суръати то 15-22 м/с мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи июли соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Вахш ва Зарафшон дар даҳрӯзаи якум ва дуюми моҳ баландшавии сатҳи об ва даҳрӯзаи сеюм бошад пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд. Дар ҳавзаи дарёҳои Кофарниҳон, Ёхсӯ ва Қизилсӯ (ҷанубӣ) давоми моҳ пастшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳи июли соли 2025 дар ҳавзаи дарёҳои Вахш дар ҳад ва аз меъёр зиёд (105-123%), Зарафшон аз меъёр кам ва дар ҳадди меъёр (81-109 %), Панҷ аз меъёр кам (63-84 %), Исфара аз меъёр зиёд (161%), Қаратоғ аз меъёр кам (63%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак давоми моҳ 1694 млн. м3 зиёд гардида, санаи 31 июли соли ҷорӣ 9986 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 1 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 989 млн.м3 кам гардида, санаи 31 июли соли равон 1846 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 324 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи июли соли 2025 дар умум 84%-ро ташкил намуда, нисбати ҳамин давраи соли гузашта (июли соли 2024- 83%) 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи июли соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм ва бебориш мушоҳида шуда, танҳо рӯзҳои алоҳида дар баъзе ноҳияҳои кӯҳию баландкӯҳӣ борони кӯтоҳмуддат ба қайд гирифта шуд. Намнокии миёнаи нисбии ҳаво давоми моҳ аз 33 то 59% ва норасоии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 14–35 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии миёнаи нурпошии офтобӣ дар ҷумҳурӣ 8–11 соатро ташкил намуд. Шамоли вазишаш мӯътадил мушоҳида шуда, танҳо дар баъзе манотиқи кишвар шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 15–22 м/с расид, ки боиси ба амал омадни чангу ғубор дар баъзе ноҳияҳо гардид.
Шароити агрометеорологӣ: Дар давоми моҳ асосан ҳавои гарм ҳукмфармо буд. Махсусан дар даҳрӯзаи аввал ва дуюми моҳ, ки ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар минтақаҳои водию-доманакӯҳӣ то 40+47° гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ то 35+40° гарм (н.Давроз +44°) ва дар минтақаҳои баландкӯҳӣ то +29° гарм мушоҳида шуд.
Пахта: Дар майдонҳои пахтаи водибудаи вилояти Хатлон марҳилаи «ташаккули пунбабандӣ» мушоҳида шуд (ш.Бохтар). Дар майдончаҳои мушоҳидавии стансияҳои Айвоҷ ва Панҷ марҳилаи « ташаккули пунбабандӣ» мушоҳида шуда, кушодашавии ғӯзаи аввалин ба қайд гирифта шуда, баландии ниҳолҳои пахта 45–60 см-ро ташкл намуд. Дар стансияи агрометеорлогии Ҳисор марҳилаи «кушодашавии ғӯзаи аввал» мушоҳида гардида, баландии растанӣ 50 см ба қайд гирифта шуд. Дар вилояти Суғд марҳилаи «кушодашавии ғӯзаи аввал» идома дошта, баландии пахта дар ш.Бӯстон 78 см мебошад. Ҳолати пахта дар умум хуб, дар баъзе мавридҳо — қаноатбахш арзёбӣ мегардад.
Зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ: Дар ноҳияҳои водию доманакӯҳӣ ҷамъоварии зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ идома дорад. Ҷамъоварии ҳосил дар шароити хуби обу ҳаво гузашта, танҳо дар баъзе рӯзҳо бинобар ҳарорати баланди ҳаво, шамоли шиддатнок ва чангу ғубор хатари рехтани донҳои пухта ба миён омад.
Дар ноҳияҳои кӯҳӣ (баландиҳои 2000 м аз сатҳи баҳр) дар минтақаи Бӯстонобод, гандуми баҳорӣ дар марҳилаи «думбул» бо баландии 80 см қарор доранд. Дар стансияи Лахш ғалладонагиҳои тирамоҳӣ дар марҳилаи «гулкунӣ» бо баландии 90 см мушоҳида шуда, обёрии навбатӣ дар заминҳо гузаронида шуд.
Ҳолати умумии зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ дар ҷумҳурӣ хуб, дар баъзе ноҳияҳо қаноатбахш мебошад.
Дарахтони мевадиҳанда: Шароити рушд ва пухтани мева асосан мусоид буда, танҳо дар рӯзҳои алоҳида ҳарорати баланди ҳаво то 40+45° гарм боиси пастсифат шудани мева дар дарахтон ва бухоршавии зиёди намӣ аз қабати хок гардид. Ба амал омадани чангу ғубор дар баъзе ноҳияҳо ҳосилнокии мева, ҳосилшавии фотосинтез ва ҷамъшавии қандро дар меваҳо коҳиш дод ва афзоиши шамол (то 15-22м/с) ба рехтани меваҳои пухта оварда расонид.
Дар минтақаҳои водию доманакӯҳӣ рушди дарахтони мевадиҳанда идома дорад. Дар баъзе ноҳияҳои ҷумҳурӣ ҷамъоварии оммавии ҳосил (зардолу, олуча, гелос ва шафтолу) идома дорад. Дар меваҳои донакдори ноҳияҳои водию доманакӯҳӣ марҳилаҳои “ташаккул, афзоиш ва пухтани меваҳо” ба қайд гирифта шуда, дар баъзе ноҳияҳо ҷамъоварии ҳосили меваҳои барвақтӣ (себ, шафтолу, нок ва ангур) оғоз ёфт. Дар токзорҳои ноҳияҳои ҷанубии ҷумҳурӣ ҷамъоварии интихобии навъҳои аввали ангур (н.Шаритус, м.Айвоҷ) оғоз ёфт. Дар ноҳияҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (н. Рӯшон) ҷамъоварии олуча оғоз гардид.
Чарогоҳҳо: Дар чарогоҳҳои зимистона ҳавои хушк ва гарм ба растаниҳои чарогоҳӣ таъсири манфӣ расонида, шиддатнокии вазиши шамол ва чангу ғубор боиси хушкшавии қабати хок шуд. Интиқоли хӯрок ба пойгоҳҳои зимистонаи чорво идома дошта, ҷамъоварии алафҳо дар алафзорҳо ва чарогоҳҳои табиӣ ба анҷом мерасад. Қисми зиёди моҳ парвариши ҳайвонот бемамониат гузаронида шуда (стансияи Эсанбой), танҳо рӯзҳои алоҳида дар водиҳо чарои ҳайвонот бо ҳарорати баланди рӯзона мушкилтар шуда, гӯсфандон ва навзодон ба нӯшидани зиёди об ва паноҳгоҳ (соя) ниёз доштанд. Дар рӯзи охири моҳ дараҷаи поймолшавии чарогоҳҳо ва ҳолати пӯшиши растании чарогоҳӣ дар вилояти Хатлон 2–4 баллро ташкил дод.
Ҳолати чарогоҳҳо дар баъзе ноҳияҳо хуб, дар баъзе ноҳияҳо қаноатбахш мебошад.
Дар ноҳияҳои кӯҳии кишоварзӣ дар баландии 2000 метр аз сатҳи баҳр тибқи маълумот (ст.Бӯстонобод) дарави навбатии алаф ба анҷом расид.
Баландшавии мавсимии реҷаи ҳарорати ҳаво дар чарогоҳҳои тобистонаи баландкӯҳии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ба афзоиши босуръати алафҳо мусоидат кард. Баландии алафҳо дар чарогоҳҳои тобистона 24-34 см (стансияи Ҷавшанғоз)-ро ташкил менмоянд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Моҳи июли соли ҷорӣ ҷиҳати аз зуҳуроти хавфноки табиӣ эмин нигоҳ доштани хоҷагии халқи кишвар 10 пешгӯӣ бо давомнокии 21 шабонарӯз оид ба сар задани зуҳуроти селӣ пешниҳод гардид, ки дар натиҷа дар ҳудуди ҷумҳурӣ 4 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки бинобар сабаби кам будани боришот дар моҳи июли соли 2025 нисбат ба моҳи июли соли 2024 зуҳуроти селӣ 8 маротиба кам ба назар мерасад, яъне дар моҳи июли соли 2024, 15 пешгӯӣ бо давомнокии 31 шабонарӯз пешниҳод шуда, дар ин давра 30 зуҳуроти селӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ ба қайд гирифта шуда буд.
Агентии обуҳавошиносӣ ҷиҳати иҷрои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва нақша чорабиниҳои нимсолаи дуюми соли 2025, санаи 7 июли соли 2025 мушоҳидаҳои аэровизуалиро ҷиҳати муайян намудани ҳолати захираи барф, пиряхҳо ва кӯлҳои пиряхӣ дар ҳавзаи дарёи Панҷи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ба анҷом расонид.
Ҳамзамон, ҷиҳати иҷрои банди 5.6. –и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” дар асоси баландшавии ҳарорати ҳаво ва аз эҳтимол дур набудани рахнашавии кӯлҳои пиряхӣ корҳои таҳқиқотӣ-экспедитсионӣ рӯзҳои 11 то 16 июли соли 2025 дар кӯли пиряхии рахнашавандаи Зиғари ноҳияи Дарвози ҳавзаи дарёи Панҷ дар ҳамкорӣ бо мутахассисони Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба роҳ монда шуд.
Дар доираи банди болозикр рӯзҳои 17 то 22 июли соли 2025 корҳои таҳқиқотӣ-экспедитсионӣ дар кӯлҳои пиряхии рахнашавандаи Шазуди ҳавзаи дарёи Ғунди ВМКБ дар ҳамкорӣӣ бо мутахассисони Ташкилоти ҷамъиятии Фонди Тоҷикистонии Оғохон ба роҳ монда шуда, дар кӯлҳои мазкур корҳои батиометрӣ гузаронида шуд.
Дар ин самт ҷиҳати иҷрои банди 6.7 –и Барномаи болозикр, дар асоси баландшавии ҳарорати ҳаво корҳои таҳқиқотӣ-экспедитсионӣ дар кӯлҳои рахнашавандаи Писодаи ҳавзаи дарёи Обихонгов ба роҳ монда шуд.
Ҷиҳати иҷрои супориши Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6.05.2025, №15907 мутахассисони Агентӣ дар доираи Гурӯҳӣ корӣ корҳои таҳқиқотӣ ва экспедитсиониро дар кӯли нав пайдошуда (кӯли сунъӣ), ки дар ноҳияи Абдураҳмони Ҷомӣ мавқеъ гирифтааст ва хатари рахнашавии он аз эҳтимол дур нест, амалӣ намуданд.
Дар баробари ин, дар доираи банди 5.1.-и Барнома мутахассисони Агентӣ корҳои тадқиқотӣ-экспедитсиониро дар пиряхи ГГП-и ҳавзаи дарёи Саритоғи ҳавзаи дарёи Зарафшон, дар ҳамкорӣ бо намояндагони давлатҳои Узбекистон, Қазоқистон ва Қирғизистон ба роҳ монданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳои сифати ҳаво дар моҳи июли соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин мушоҳида гардид:
оксиди карбон (СО) 0,22 ҲМҒ (0,65мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,42 ҲМҒ (0,025мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,5 ҲМҒ (0,060 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,24 ҲМҒ (0,012мг/м3), озон (O3) 2,37 ҲМҒ (0,071 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,77 ҲМҒ (0,106 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,86 ҲМҒ(0,0030мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,53 (0,0016 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,3 ҲМҒ(0,0009 мг/м3) ҳадди муайяни ғилзат.
Мувофиқи натиҷаи коркарди маълумот аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона нишондоди озон, дуоксиди нитроген, зарачаҳои андозаашон 10 микрона аз меъёр баланд мушоҳида гардид. Давоми моҳи июли соли ҷорӣ нишондоди озон (O3) -31 рӯз, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) -31 рӯз, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5)-9 рӯз (рӯзҳои 4,5,6,7,8,20,21,23,24 июл ) ва дуоксиди нитроген (NO2) 30 рӯз аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,29 ҲМҒ (0,86 мг/м3), рӯзи 3 июл, оксиди нитроген (NO) 0,82 ҲМҒ (0,049 мг/м3), рӯзи 3 июл, дуоксиди нитроген (NO2) 2,1 ҲМҒ (0,083 мг/м3), рӯзи 4 июл, дуоксиди сулфур (SO2) 0,34 ҲМҒ (0,017 мг/м3) рӯзи 17 июл, озон (O3) 3,1 ҲМҒ (0,094 мг/м3) рӯзи 25 июл, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 3 ҲМҒ (0,179 мг/м3) рӯзи 8 июл, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 1,37 ҲМҒ (0,048 мг/м3), рӯзи 6 июл, формалдегид (СН2О) 1,1 ҲМҒ (0,004 мг/м3) рӯзи 14 июл, фенол С6Н6О) 0,43 ҲМҒ (0,0013 мг/м3) рӯзи 17 июл ба қайд гирифта шуд.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи июн дар моҳи июл нишондоди оксиди карбон, оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, озон, формалдегид, фенол каме баланд буда, нишондоди зарачаҳои 10 мкр ва зарачаҳои 2,5 мкр ва формалдегид (СН2О) паст буд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад нишондоди оксиди карбон, дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, озон, фенол каме баланд буда, нишондоди зарачаҳои 10 мкр, зарачаҳои 2,5 мкр, формалдегид, оксиди нитроген ва озон паст мушоҳида гардид.
Дар давоми моҳи июл ҳолати баланд ва ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр мушоҳида нагардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Давоми моҳ 3 ҳолати воридшавии хокбориш аз қисмати ҷанубу ғарбӣ, ҷанубӣ ва ғарбӣ мушоҳида гардид,ки боиси ифлосшавии ҳаво шуд
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр (РМ-10) ва озон ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, хокбориш, кам будани боришот, намнокӣ, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Нишондоди афканишот давоми моҳ аз 0,014 то 0,016 мР/с мушоҳида гардида мувофиқи меъёр буд.
Давоми моҳ 21 намунаи об аз 14 манбаи обӣ, аз ҷумла 13 дарё (Душанбе, Ширкент, Қаратоғ, Хонақо, Элок, Кофарниҳон, Варзоб, Лучоб, Пандема, Сардаи-Миёна, Сорбо, Вахш, Панҷ) 1 канал (Варзоб), 3 намунаи оби пиряхҳо дастрас гардида, аз рӯи 17 то 25 нишондодҳои физикию кимиёвӣ ташхис гузаронида шуд.
Мушоҳидаи сифати обҳои сатҳӣ аз рӯи нишондиҳандаҳои физикӣ ва кимиёвӣ (ҳарорат, нишондиҳандаи гидрогенӣ (рН), потенсиали оксиду барқароршавӣ (еh), қобилияти ҷараёнгузаронӣ, моддаҳои муалақ, боқимондаи хушк, шаффофият, намакнокӣ, буй, ионҳои асосии об (HCO3, Cl2+, Ca2+, Mg2+), минерализатсия, дуруштии умумӣ, оксигени ҳалшуда, сершавии оксигенӣ, оксиди карбон, БПК5. гузаронида шуд.
Мувофиқи таҳлилҳо дар хавзаи дарёи Вахш (Вахш-ГЭС, поёни Заводи нуриҳои азотии Вахш, Қизил-Қалъа) нишондоди сулфат, дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон (Элок-купруки роҳи нақлиётгард) нишондоди сулфат ва ҳавзаи дарёи Зарафшон (Зарафшон - Похут) нишондиҳандаи моддаҳои муаллақи таркиби об ва шаффофият аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои ифлоскунанда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- миллирентген соат.
мкр-микрон
