Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи майи соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи июни соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои мутаъдили гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар қисми зиёди ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 1-2° баланд мушоҳида шуда, дар баъзе ноҳияҳо куҳӣ дар ҳадди меъёри иқлимӣ ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар водиҳои вилояти Хатлон 28+32° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 23+25° гарм, дар водиҳо вилояти Суғд 27+29° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳии 13+16° гарм, дар баъзе ноҳияҳо то 18+21° гарм, водиҳои НТҶ 26+28° гарм, дар ғарби ВМКБ 16+24° гарм ва дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 6+10° гармиро ташкил намуд.
Ҳарорати ҳаво дар водиҳо рӯзона 31+36° (рӯзҳои 26-27 июн то 40+42°) гарм, дар ноҳияҳои куҳӣ аз 22+28° то 30+33° гарм (дар ноҳияи Дарвоз 34+36° гарм), дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ бошад, аз 9+14° то 15+20° гармӣ ба қайд гирифта шуд. Танҳо рӯзи 4 июн дар баъзе минтақаҳои куҳӣ ҳарорати рӯзонаи ҳаво паст шуда, то 9+13° гармиро ташкил намуд.
Давоми моҳ дар ноҳияҳои кӯҳӣ ва баландкӯҳӣ боронҳои кӯтоҳмуддат ва дар рӯзҳои алоҳида боронҳои бошиддат ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти моҳона дар вилояти Хатлон 0-50% (дар стансияи обуҳавосанҷии Данғара 171%), дар НТҶ 24-129% (стансияҳои обуҳавосанҷии Бӯстонобод - 176%, Лахш - 177%), дар ғарби ВМКБ 46-126% (н.Рӯшон 210%), дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 98-291% (стансияҳои обуҳавосанҷии Мурғоб ва Карокӯл то 400%)-и меъёри иқлимро ташкил намуд.
Давраи рӯзҳои 1, 4-6, 11, 13, 20-21, 23 ва 28-29 июн дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-20м/с мушоҳида гардид.
Давраи рӯзҳои 1, 4-7, 9, 12-15, 17-24, 27-28 ва 30 июн дар ноҳияҳои алоҳида раъду барқ ва боридани жола мушоҳида гардид.
Рӯзҳои 4-5, 24-30 июн дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон, НТҶ чангу ғубор ба амал омада буд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи июни соли ҷорӣ дар дарёҳои ҷумҳурӣ асосан баландшавии сатҳи об мушоҳида гардида, танҳо дар дарёҳои Ёхсӯ ва Қизилсӯ (ҷанубӣ) пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ (74-88%), Вахш (87-92%), Зарафшон (59-80%), Кофарниҳон (87-96%), дар ҳудуд ва аз меъёр кам ба қайд гирифта шуд. Сарфи оби дарёи Исфара бошад (137%) аз меъёр зиёд мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 1042 млн. м3 зиёд гардида, санаи 30 июни соли ҷорӣ 8858 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 4 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 427 млн.м3 кам гардида, санаи 30 июни соли равон 3070 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 15 млн.м3 кам мебошад. Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи июни соли 2024 дар умум 89% (соли 2023 - 88%)-ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи ҳисоботии соли 2023, 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи июни соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм ва асосан хушк мушоҳида гардид. Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар аксари қаламрави кишвар дар доираи меъёри иқлимӣ, дар баъзе минтақаҳо аз меъёри иқлимӣ 1-2° баландтар мушоҳида шуда, дар водиҳо 28+32° гарм, дар минтақаҳои доманакӯҳӣ ва кӯҳӣ 21+29° гарм, дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 6+10° гармиро ташкил намуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 35-77% - ро ташкил намуд.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна дар ҷумҳурӣ 2-38 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 4-12 соатро ташкил дод.
Шароити агрометеорологӣ: дар даҳрӯзаи якум ва охири даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳавои гарм ҳукумфармо буда, ҳарорати ҳаво дар водиҳо то 38+40° гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ аз 21+26° гарм то 28+35° гарм мушоҳида гардид.
Миқдори моҳонаи боришоти атмосферӣ дар аксари қаламрави ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ камтар буда, танҳо дар баъзе минтақаҳо аз меъёр бештар арзёбӣ гардид.
Боришоти шиддатнок рӯзҳои 1-3 ва 27 - 28 июн ба қайд гирифта шуда, дар баъзе минтақаҳо ба амал омадани раъду барқ ва боридани жола мушоҳида гардид. Дар баъзе ноҳияҳои кӯҳи сарзании селҳои хусусияти пиряхӣ ва маҳаллӣ мушоҳида гардида, дар ноҳияҳои алоҳида шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 16-22м/с ба қайд гирифта шуда, дар ноҳияҳои вилояти Хатлон ва ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ тӯфони чангу ғубор ба амал омада буд.
Вазъи ҳарорати ҳаво асосан барои рушд ва сабзиши зироати пахта мусоид арзёбӣ гардид. Таъминот бо гармии кишти апрелӣ аз нишондиҳандаҳои миёнаи бисёрсола баландтар арзёбӣ гардид, аммо аз таъминоти гармии соли гузашта камтар ба қайд гирифта шуд. Охири моҳ дар баъзе минтақаҳои водии Вахш (м.Айвоҷ, ш.Бохтар, н.Панҷ), водии Ҳисор, вилояти Суғд (ш.Бӯстон) дар заминҳои пахтаи аввали моҳи апрел кошташуда, марҳилаи "Гулкунӣ " қайд карда шуда, баландии растаниҳо ба ҳисоби миёна дар водии Ҳисор 28 см дар вилояти Суғд (ш.Бӯстон) 40 см-ро ташкил дода, вазъи пахта дар охири давра асосан хуб, дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш баҳогузорӣ шуда, шароити корҳои саҳроӣ дар водиҳо хуб ва қаноатбахш буд.
Дар минтақаҳои ҷанубии ҷумҳурӣ, дар ноҳияҳои водибуда ғалладонагиҳои зимистона пухта расиданд. Ҷамъоварии ғалладонагиҳои зимистона дар шароити мусоиди обу ҳаво мушоҳида шуда, танҳо дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ аз сабаби зиёд шудани шамол ва чангу ғубор, шароит барои рехтани ғаллаи пухташуда вуҷуд дошт. Тибқи натиҷаҳои мушоҳидаҳои дар стансияи агрометеорологии Ҳисор ҷамъоварии ҳосил дар майдончаи мушоҳидавӣ бо баландии растаниҳо 80 см оғоз ёфт. Дар майдонҳои ғалладонаи ноҳияи Рашт дар охири моҳ марҳилаи "Пухтании пурра" мушоҳида шуда, баландии растаниҳо 98 см қайд гардид. Ҳолати кишт асосан хуб буда, баргҳо тару тоза, сабз, дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш мебошанд. Дар вилояти Суғд (м. Сангистон) марҳилаи "Пухтани пурра" ба қайд гирифта шуда, баландии растаниҳо 60 см-ро ташкил намуд. Тибқи маълумотҳо дар м.Новабоди ғарби ВМКБ ҷави баҳорӣ дар марҳилаи "Пайдоиши барги 3-юм" қарор дошта, баландии растаниҳо 33 см мушоҳида шудааст.
Шароити рушд ва пухтани дарахтони мевадиҳанда дар аксари ноҳияҳо мусоид буд. Аммо давоми 1-10 рӯз дар як қатор ноҳияҳо дар натиҷаи бо шиддат вазидани шамол (18-22м/с) меваҳои пухта ва сабз рехтанд, ки ҳаҷми ҳосили боғҳоро коҳиш дод. Дар ноҳияҳои водибуда ҷамъоварии ҳосили дарахтони мевадиҳандаи барвақтӣ (зардолу, олуча, себ, тут) идома дорад. Дар баъзе ноҳияҳои кӯҳӣ Рашт, Рӯшон, Хоруғ ҳавои гарм дар рӯзҳои алоҳида марҳилаҳои ташаккул ва афзоиши меваҳо ва пухтани меваҳои зардолу ва себро ба вуҷуд овард. Вазъи зироатҳои мевадиҳанда дар ҳама ноҳияҳо хуб аст.
Дар боғҳо корҳои боғдорӣ сафед кардани дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳо аз ҳашарот, обёрӣ ва ғизодиҳи гузаронида шуданд.
Дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ дар чарогоҳи зимистона ҳарорати баланди рӯзона (40+43° гарм) мушоҳида шуда, дар баъзе ноҳияҳо шиддатнокии вазиши шамол ва чангу ғубор чаронидани чорворо мушкилтар менамуд. Гӯсфандон ва навзодон ба паноҳгоҳ ва хурок ниез доштанд. Дараҷаи поймолшавии алафҳои чарогоҳӣ ва ҳолати сабза дар вилояти Хатлон дар рӯзи охирини моҳ 2-4 баллро ташкил намуда, вазъи чарогоҳҳо қаноатбахш аст.
Вазъи барфу яхсанҷӣ
Дар моҳи июни соли ҷорӣ ба сохтоҳои гуногуни хоҷагии халқи кишвар 13 огоҳӣ бо давомнокии 24 шабонарӯз оид ба хавфи сарзании зуҳуроти сел пешниҳод карда шуд, ки дар ин давра 26 ҳолати сар задани зуҳуроти сел мушоҳида гардид. Боиси қайд аст, ки дар моҳи июни соли 2024 нисбат ба моҳи июни соли 2023 зуҳуроти селӣ 9 ҳолат зиёд ба қайд гирифта шудааст.
Ҷиҳати иҷрои банди 2.7 –и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” мутахассиони соҳавии Агентӣ корҳои тадқиқотиро дар кӯлҳои рахнашавандаи Ҳафткӯл ва Марғузори ҳавзаи дарёи Шинг ба роҳ монданд. Хулосаи рафти корҳои тадқиқотӣ муайян намуданад, ки ҳолати сарбанди кӯлҳо хуб ба назар расида, тибқи тадқиқотҳои мутахасисон хавфи рахнашавӣ дар кӯлҳо дида намешавад, чунки миқдори воридшавии об ба кӯлҳо нисбат ба миқдори хориҷшавии об аз он як баробар кам буда, сатҳи об низ аз меъёр кам ба назар мерасад.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳои сифати ҳаво нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе дар моҳи июни соли 2024 чунин аст:
оксиди карбон (СО) 0,17 ҲМҒ (0,51мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,38 ҲМҒ (0,023мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,15 ҲМҒ (0,046мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,06 ҲМҒ (0,003 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,33 ҲМҒ (0,080 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,74 ҲМҒ (0,025 мг/м3), Озон (О3) 2,63 ҲМҒ (0,079 мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,033 ҲМҒ (0,001мг/м3), фенол (C6H6O) 0,8 ҲМҒ(0,008 мг/м3).
Мушоҳидаи нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи июн:
оксиди карбон (СО) 0,25 ҲМҒ (0,76 мг/м3) рӯзи 26 июн, оксиди нитроген (NO) 1 ҲМҒ (0,060 мг/м3) рузи 26 июн, формалдегид (СН2О) 1 ҲМҒ (0,003 мг/м3) рӯзи 25 июн, дуоксиди сулфур (SO2) 0,1 ҲМҒ (0,005 мг/м3) рӯзи 14 июн, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 3,47 ҲМҒ (0,208 мг/м3) ва зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) дар санаи 10 июн 2,37 ҲМҒ (0,083 мг/м3) ва рӯзи 30 июн, фенол (C6H6O) 0,17 ҲМҒ (0,0017 рӯзи 21 июн Озон (О3) 3,53 ҲМҒ (0,106 мг/м3) рӯзи 18 июн ба қайд гирифта шуд.
Дар моҳи июни соли 2024 нисбати ҳамин давраи соли гузашта нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) ва Озон (О3) баланд буда, нишондоди дигар моддаҳо аз меъёр паст арзёбӣ мегарданд.
Нисбати моҳи май дар моҳи июни соли ҷорӣ нишондоди зарачаҳои 10 мкр ва зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) аз меъёр пасттар мушоҳида гардидааст.
Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд (ИБ) ва ифлосшавии ниҳоят баланд (ИВБ) мушоҳида нагардидааст. Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво, дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будан пешниҳод мегардад).
Нишондоди афканишот аз 0,15 то 0,16 мР/с буда, аз меъёр баланд ба қайд гирифта нашудааст.
Сабаби баланд будани нишондодҳои зарачаҳои андозаашон 10мкр ва зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол) ва антропогенӣ (партовҳои корхонаҳои саноатӣ, нақлиётӣ) мебошад. Дар давоми моҳ боришотҳои на чандон зиёд боиси тоза шудани ҳавои шаҳр аз моддаҳои ифлоскунанда гардиданд.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- миллирентген соат.
мкр-микрон