Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи марти соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи марти соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари манотиқи кишвар дар ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) аз меъёри иқлимӣ то 1-2º баланд ба қайд гирифта шуда, дар водиҳо 8+12º гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳию кӯҳӣ 3+8º гарм, дар баъзе ноҳияҳо то 0-2º хунук, дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 5-7º хунук, дар мавзеи Булункӯли Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон -12º хунукиро ташкил намуд.
Дар давоми моҳ омехташавии анбӯҳи ҳавои минтақаҳои ҷанубӣ ва шимолу ғарбӣ боиси тағйирёбии реҷаи ҳарорати ҳаво гардид.
Ҳавои нисбатан салқин рӯзҳои 1-6 март мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо паст шуда то -1+5º расида, ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво бошад дар водиҳо аз меъёри миёнаи иқлимӣ то 4-9º пасттар ба қайд гирифта шуд.
Ҳавои нисбатан гарм дар ҷумҳурӣ давраи рӯзҳои 17-19 март ва 23-27 март мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар ин давра дар водиҳо баланд шуда, то 21+27º гарм ва ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво аз меъёри миёнаи иқлимӣ то 3-6º баландтар арзёбӣ гардид.
Боришоти шиддатнокиашон гуногун дар бештари манотиқи ҷумҳурӣ давоми 8-12 шабонарӯз ба амал омада буд. Миқдори боришоти моҳона дар қисми зиёди ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам ва дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ зиёд мушоҳида гардид: дар вилояти Хатлон 47-189%, дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 67-145%, дар вилояти Суғд 55-170%, дар ғарби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 42-177% ва дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 29-107%-и меъёри иқлимиро ташкил намуд.
Рӯзҳои 1-2, 9, 13-15, 22 ва 26-27 март дар минтақаҳои алоҳидаи Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ, вилоятҳои Хатлону Суғд шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-20м/с ба қайд гирифта шуд. Ҳамзамон рӯзҳои 12, 21-22 ва 27 март дар минтақаҳои болозикр раъду барқ ва рӯзҳои 28-29 март бошад дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ чнгу ғубор мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи марти соли ҷорӣ дар бештари дарёҳои ҷумҳурӣ асосан баландшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд (93-165 %), дарёи Ёхсӯ бошад аз меъёр кам (68 %), Кофарниҳон дар ҳудуд ва аз меъёр кам (65-95 %), Вахш аз меъёр кам (80-83 %), Зарафшон дар ҳудуд ва аз меъёр кам (68-108 %) ва дарёи Исфара аз меъёр зиёд (117 %) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 682 млн. м3 кам гардида, санаи 31 марти соли ҷорӣ 6023 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 357 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 186 млн.м3 кам гардида, санаи 31 марти соли равон 3306 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 142 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи марти соли 2024 дар умум 87%-ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта (соли 2023 - 83%) 4% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи марти соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ асосан ҳавои гарм ва хушк мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар аксари минтақаҳо дар доираи меъёри иқлимӣ мушоҳида шуда, танҳо дар ВМКБ аз меъери иқлимӣ 1-2º баландтар ба қайд гирифта шуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 42-88% - ро ташкил намуд.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 19 гПаро ташкил дод.
Давомнокии нурпошии офтобӣ дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 17 соатро ташкил намуд.
Шароити агрометеорологӣ: давоми моҳи марти соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм бартарӣ дошт. Махсусан дар даҳрӯзаҳои дуюм ва сеюми моҳ ҳаво гармтар шуда, ҳарорати ҳаво дар водиҳо то 18+30º гармӣ баланд шуда, дар минтақаҳои кӯҳии кишвар бошад аз 3+10º гарм то 14+22º гармӣ мушоҳида гардид.
Миқдори моҳонаи боришоти атмосферӣ дар бештари ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ камтар арзёбӣ гардид. Боришоти нисбатан шиддатнок дар давраи рӯзҳои 1-2, 12-13, 21 ва 30 март дар вилояти Хатлон, НТҶ ва ноҳияҳои алоҳидаи Вилояти Суғд ба амал омада, дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ раъду барқ мушоҳида гардид. Дар ноҳияҳои алоҳида шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 16-24 м/с мушоҳида шуда, дар баъзе минтақаҳои кӯҳӣ тормеғ ва дар ноҳияҳои ҷанубӣ ҳангоми шиддатнокии шамол тӯфони чангу ғубор ба қайд гирифта шуд.
Шароити бурдани корҳои саҳроӣ ва омода кардани майдонҳо дар водиҳо хуб ва қаноатбахш арзёбӣ гардида, танҳо рӯзҳои алоҳида бо сабаби боришот ва ҳолати аз ҳад зиёди намнокӣ дар қабати хок номусоид буд.
Дар охири моҳ тибқи натиҷаҳои мушоҳидаҳои хатсайрии заминӣ ғалладонагиҳои зимистона дар чунин ҳолат қарор доштанд: дар НТҶ ва вилояти Хатлон марҳилаҳои "Хушабандӣ" ва "Найчазанӣ" қайд гардид. Дар майдонҳои ғалладонагиҳои ноҳияи Рашт марҳилаи "Ташаккулёбии решабандии зироат", дар вилояти Суғд (м.Сангистон) марҳилаи "Ташаккулёбии решабандии зироат" қайд гардида, баландии растаниҳо ба ҳисоби миёна 14-55 см-ро ташкил намуд.
Реҷаи баланди ҳарорати ҳаво ба рушди минбаъдаи дарахтони мевадиҳанда мусоидат намуд. Дар минтақаҳои водию доманакӯҳӣ афзоиш ва кушодашавии муғҷаҳо идома ёфта, дар меваҳои донакдори барвақтӣ гулкунӣ идома дорад. Дар дарахтони тухмдор (дарахти себ, нок ва биҳӣ) марҳилаи "Пайдо шудани навдаҳо" (ш.Ҳисор) қайд гардид. Дар дарахтони тути водиҳо марҳилаҳои "Пайдоиши баргҳои 1, 3 ва 5" (ш.Ҳисор, ш.Бохтар, м.Айвоҷ), дар дарахтони себу тути ноҳияи Рашт бошад марҳилаи "Кушодашавии муғчаҳо" мушоҳида шуд. Дар Вилояти Суғд дарахтони зардолу марҳилаи "Гулкунӣ", дар дарахтони себ марҳилаи "Пайдо шудани навдаҳо"(м.Сангистон, ш.Панҷикент, м.Бӯстон) қайд карда шудааст. Боришоти баамаломада бошад, захираи намнокии хокро пурра намуд.
Ҳавои нисбатан гарм, захираҳои намнокии қабати хок, ки мунтазам бо боронҳои пурра шуданд, барои афзоиши алафи чарогоҳии зимистона (ушнаҳо ва дигар намуди алафҳои чарогоҳӣ) шароити хеле хуб фароҳам овард. Танҳо дар рӯзҳои алоҳида шароити чарои чорво бо боронҳои шиддатнок ва шиддатнокии шамол дар ноҳияҳои ҷанубӣ бо тӯфони чангу ғубор мушкил гардид.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳӣ аз сабаби ҳарорати пасти шабона сабзиши алафҳои чарогоҳӣ ҳанӯз оғоз нашудааст.
Вазъи барфу яхсанҷӣ
Давоми моҳи марти соли ҷорӣ ҷиҳати таъмини иҷроиши банди 2.1-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва нақшаи кории Агентӣ мутахассисони соҳавӣ аз санаи 24 то 31 март ҷиҳати муайян кардани захираи барф дар ҳавзаи дарёҳои кишвар бо усули пиёда ба корҳои барфченкунӣ сафарбар шуда, бо натиҷаҳои дилҳоҳ баргаштанд. Аз натиҷаи корҳои мушоҳидавӣ Шарҳи захираи барф дар шакли бюллетенҳо барои даҳрӯзаҳо ва моҳона омода шуда, пешниҳоди сохторҳои дахлдор гардонида шуд.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки бинобар сабаби зиёд будани боришоти барф дар моҳи марти соли 2024 зуҳуроти тарма нисбат ба моҳи марти соли гузашта 233 адад зиёд ба қайд гирифта шудааст
Дар баробари ин давоми моҳи март оид ба сар задани зуҳуроти сел пешгӯӣҳо омода ва пешниҳод гардиданд. Вобаста ба ин дар моҳи марти соли ҷорӣ 2 ҳолати сар задани зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд, ки баробар ба ҳамин давраи соли гузашта арзёбӣ мегардад.
Санаи 6-7 марти соли ҷорӣ мутахассисони соҳавии Агентӣ дар конфронси илмӣ-амалӣ зери унвони “Паст кардани осебпазирии аҳолӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ аз хуруҷи кӯлҳои пиряхӣ дар шароити тағйирёбии иқлим (GLOFCA)” натиҷагирии корҳои соли 2023 ва таҳияи нақшаи соли 2024, ки дар Ҷумҳурии Қазоқистон баргузор гардид, иштирок ва суханронӣ намуданд.
Дар ин самт мутахассисони соҳавӣ дар тренинги омӯзишӣ оид ба мавзӯи «Омӯзиши мониторинги фосилавии системаи пиряхҳо (каталогкунонии пиряхҳо бо истифода аз маълумотҳои фосилавӣ ва барномаи “Arc GIS”)» барои мутахассисони кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки 11 то 15 марти соли 2024 дар шаҳри Алмаатои Ҷумҳурии Қазоқистон баргузор гардид, иштирок намуда савияи донишҳои назариявӣ ва амалиашонро сайқал доданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо сифати ҳаво дар моҳи марти соли 2024 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин аст:
оксиди карбон (СО) 0,25 ҲМҒ (0,75 мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,33 ҲМҒ (0,02мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 0,03 ҲМҒ (0,8мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,2 ҲМҒ (0,012мг/м3), моддаҳои муаллақ (чанг) 0,46 ҲМҒ (0,07 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 0,06 ҲМҒ (0,064 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 0,6 ҲМҒ(0,020 мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,27 ҳадди муайяни ғилзат (0,0008 мг/м3).
Мушоҳидаи нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи март: оксиди карбон (СО) 0,77 ҲМҒ (2,31 мг/м3) рӯзи 5 март, оксиди нитроген (NO) 1,2 ҲМҒ (0,072 мг/м3) рӯзи 20 март, дуоксиди нитроген (NO2) 1,47 ҲМҒ (0,059мг/м3) рӯзи 29 март, формалдегид (СН2О) 0,33 ҲМҒ (0,0010 мг/м3) рӯзи 4 март, дуоксиди сулфур (SO2) 0,6 ҲМҒ (0,030 мг/м3) рӯзи 15 март, моддаҳои муаллақ (чанг) 1,41 ҲМҒ (0,211мг/м3) рузи 29 март, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 4,58 ҲМҒ (0,275 мг/м3) рузи 29 март, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 2,02 ҲМҒ (0,071 мг/м3) рӯзи 29 март ба қайд гирифта шуд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳад, ки аз рӯи қиммати миёнаи моҳона нишондоди моддаҳои муаллақ (чанг), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10), (РМ-2,5), (NO2) каме аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда, дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
Нисбати моҳи феврал дар моҳи март танҳо нишондоди моддаҳои муаллақ, зарачаҳои РМ-10 ва РМ-2,5 мкр, аз меъёр каме баланд мушоҳида гардидааст. Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд (ИБ) ва ифлосшавии ниҳоят баланд мушоҳида нагардидааст. (Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво, дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будан пешниҳод мегардад).
Нишондоди афканишот аз 0,14 то 0,15 мР/с буда, аз меъёр баланд ба қайд гирифта нашудааст.
Сабаби баланд будани нишондодҳои моддаҳои ифлоскунанда ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол) ва антропогенӣ (партовҳои корхонаҳои саноатӣ, нақлиётӣ) мебошад. Дар давоми моҳи март боришотҳои зиёд боиси тоза шудани ҳавои шаҳр аз моддаҳои ифлоскунанда гардид.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 миллиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (високое загрязнение,ВЗ)
ИНБ-ифлосшавии ниҳоят баланд (экстремально високое загрязнение ЭВЗ)